Hók-ciŭ

Dṳ̆ng-guók Hók-gióng-sēng gì siū-hū
"Hók-ciŭ" sê siŏh piĕng Bàng-uâ-cê ùng-ciŏng, buóh ché̤ṳ Háng-cê bēng-buōng "福州", dók cŭ-uái.

Hók-ciŭ (Guăng-ṳ̀ cī bĭh ĭng-bìng ùng-giông 福州), bô hô̤ Ṳ̀ng-siàng (榕城), Săng-săng (三山), Cō̤-hāi (左海), Mìng-dŭ (閩都), gāng-chĭng Ṳ̀ng, sê Dṳ̆ng-guók Hók-gióng-sēng gì sēng-huôi, găk Hók-gióng-sēng dĕ̤ng-buô gì Mìng-gĕ̤ng â-iù gâe̤ng iòng-hāi dê-kṳ̆, hiêng-câi ô 7 bĭh kṳ̆, 1 bĭh gâing-ngék-chê (縣級市), 6 bĭh gâing, ciòng-chê siòng-cê̤ṳ (常住) cūng-ìng-kēu ô 720 uâng, gì-dṳ̆ng chê-kṳ̆ siòng-cê̤ṳ ìng-kēu 296.3 uâng. Dŏng-dê gṳ̆-mìng ī Háng-cŭk gì Hók-ciŭ Cŭk-gùng (福州族群) ôi ciō, mū-ngṳ̄ sê Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Hók-ciŭ-uâ. Hók-ciŭ găk gŭng-nguòng-cièng 202 nièng gióng-siàng (建城), gáu gĭng-dáng ô 2200 gūi nièng, sê Dṳ̆ng-guók gì lĭk-sṳ̄ ùng-huá mìng-sìng (名城), lĭk-sṳ̄ gà̤-dēng dòng-gĭ (長期) cáuk-ôi Hók-gióng gì céng-dê dṳ̆ng-sĭng , sê Dṳ̆ng-guók dĕ̤ng-nàng iòng-hāi dáe̤ng-iéu gì mâiu-ĭk (貿易) gē̤ng-kāu gâe̤ng Hāi-siông Sĭ-diù cĭ Lô (海上絲綢之路) gì muòng-hô, dùng-sì bô sê dáe̤ng-iéu gì ùng-huá dṳ̆ng-sĭng, téng Sóng-dièu kăi-sṳ̄, ùng-huá gáu-ṳ̆k cêu iā huák-dăk, sê sāng-sĕng céng-sê̤ṳ (進士) câung-nguòng (狀元), liōng-iêng iêng-sê̤ṳ (兩院院士) dâ̤-ék sâ̤ gì siàng-chê dâi-dŏng gì siŏh bĭh. Găk gê̤ṳng-hiêng-dô̤i-sṳ̄ siông, Hók-ciŭ sê Dṳ̆ng-guók dâ̤-ék cā kŭi-bóng tŭng-siŏng (通商) gì 5 bĭh siàng-chê cĭ-ék , gó-sê Dṳ̆ng-guók gê̤ṳng-dâi hāi-gŭng gì ièu-làng, iâ-sê Dṳ̆ng-guók gĕ̤ng-ngiĕk, kuŏ-gé huák-nguòng-dê cĭ-ék. Cŭ-uái gì sĭk-sṳ̆k, ùng-huá, diòng-tūng ngiê-sŭk, gióng-dé̤ṳk hìng-sék dŭ cê̤ṳ-sìng hŭng-gáik, ô iā giòng-liĕk gì dê-kṳ̆ dĕk-dĭng. Hók-ciŭ gó sê 300 gūi uâng hāi-nguôi huà-ìng gì cū-gék-dê, sê Hók-gióng dâ̤-ék duâi gì gièu-hiŏng.

Hók-ciŭ-chê
—  Dê-ngék-chê  —
福州市
Hók-ciŭ-chê găk Hók-gióng-sēng gì sū-câi. gì ôi-dé
Hók-ciŭ-chê găk Hók-gióng-sēng gì sū-câi. gì ôi-dé
Hók-ciŭ-chê găk Hók-gióng-sēng gì sū-câi.
Hók-ciŭ-chê găk Dṳ̆ng-guók
Hók-ciŭ-chê
Hók-ciŭ-chê
Hók-ciŭ găk Dṳ̆ng-guók gì sū-câi.
Cô̤-biĕu: 26°04′27″N 119°17′47″E / 26.0743°N 119.2964°E / 26.0743; 119.2964
Guók-gă  Dṳ̆ng-guók
Sēng Hók-gióng
Céng-hū sū-câi Gū-làu-kṳ̆
Miêng-cék
 - Dŭ-liāng 12,177 km2
Ìng-kēu (2020 puō-chă)[1][2]
 - Dŭ-liāng 8,291,268 nè̤ng
 - Mĭk-dô 680.9/km2
Sì-kṳ̆ CST (UTC+8)
Biék-chĭng Ṳ̀ng-siàng, Săng-săng
Mìng-cŭk Háng, Muāng, Siă, Huòi
Ngṳ̄-ngiòng Hók-ciŭ-uâ gâe̤ng Pū-tŭng-uâ
Chê-chéu Sṳ̀ng-chéu
Chê-huă Mĕ̤k-lê-huă
Chê-guō Hók-gék
Chiă-bà̤ hô̤-mā 闽A
Uōng-câng www.fuzhou.gov.cn

Hèng-céng dăng-ôi

Siŭ-gāi
 
Hók-ciŭ hèng-céng dăng-ôi dê-dù
 
Hók-ciŭ chê-kṳ̆ dê-dù

Lĭk-sṳ̄

Siŭ-gāi

Hók-ciŭ gì lĭk-sṳ̄ chiĕu-guó 2200 nièng. 7,000 nièng sèng, gū-cā-nè̤ng cêu ī-gĭng diŏh Hók-ciŭ sĕng̤-uăk. Gáu Hâ-dièu, Hók-ciŭ gì buōng-iòng buô-lŏk ī kăi-sṳ̄ ké̤ṳk Dṳ̆ng-nguòng dê-kṳ̆ gì Huà-hâ-cŭk ô lāu lièng-hiê; gáu Ciŭ-dièu, cī cṳ̄ng guăng-hiê gâing-gă mĭk-chiék.

Sèng 334 nièng, Chū-guók miĕk-uòng Uŏk-guók, Uŏk-guók uòng-cŭk hióng nàng cāu diē Hók-gióng, gâe̤ng Hók-gióng buōng-iòng buô-lŏk ṳ̀ng-hăk siàng Mìng-uŏk-cŭk. Sèng 221 nièng, Cìng-dièu siék-dé Mìng-dṳ̆ng-gông (閩中郡).

Hók-ciŭ có̤i cā gì siàng-chiòng găh Sèng 202 nièng gióng siàng. Dŏng-sì Háng-dièu uòng-dá̤ Làu Băng (劉邦) ṳ̀ng-hṳ̄ Mìng-uŏk-uòng Ù-cṳ̆ (無諸) gióng-cô̤ Mìng-uŏk-guók cê-gă gì siū-dŭ, bêng chĭng ĭ có̤ (冶, é-sé̤ṳ sê „cáuk-gă“). Cièng 110 nièng, Mìng-uŏk-guók ké̤ṳk Háng-dièu miĕk-uòng. Iù-sê, Hók-ciŭ biéng-siàng Dṳ̆ng-guók gì siŏh cô̤ siàng-chê, hô̤ lā̤ Iā-gông (冶郡). Diŏh Dòng-dièu, Iā-gông kăi-sṳ̄ chĭng có̤ Hók-ciŭ.

Ngô-dô̤i sì-hâiu, Mìng-uòng Uòng Sīng-dĭ (王審知) kuóng-gióng Hók-ciŭ, ciŏng Ŭ-săng, Ṳ̀-săng, Bìng-săng bêng diē siàng-diē, gó-chṳ̄ Hók-ciŭ iâ miàng „Săng-săng“ (三山). Báe̤k-sáe̤ng tái-siū Diŏng Báik-ngṳ̆k (張伯玉) dái-liāng ciòng siàng Báh-sáng căi Sṳ̀ng-chéu, iù-sê Hók-ciŭ iâ giéu có̤ Ṳ̀ng-siàng (榕城).

Sóng Nguòng nièng găng, Hók-ciŭ ī-gĭng huák-diēng siàng siŏng-dŏng huák-dăk gì iòng-hāi siàng-chê. Dŏng-sì ô cĭng sâ̤ gì hŏk-ciā, iù-káh lì gáu Hók-ciŭ, pī-ṳ̀-gōng, Ciŏ Hĭ (朱熹), Sĭng Ké-cĭk (辛棄疾) gâe̤ng É-dâi-lé lṳ̄-hèng-gă Marco Polo. Diŏh Mā-kō̤-pō̤-lò̤ gì iù-gé diē-sié, ĭ chĭng Hók-ciŭ có̤ „Fugiu“.

 
300 nièng sèng uâ gì Dŏng-ciŭ-dō̤, dŏng-sì gó sê siŏh cô̤ páu-dài.

Mìng-dièu 1405 nièng gáu 1433 nièng, Dâng Huò (鄭和) dái-liāng Dṳ̆ng-guók hāi-gŭng 7 hùi hâ Să̤-iòng, ék-dĭk hòng-hèng gáu Nàng-iòng, Hĭ-ciŭ dēng iā sâ̤ guók-gă gâe̤ng dê-kṳ̆.

1842 nièng, Dṳ̆ng-guók găh Ă-piéng Ciéng-cĕng dṳ̆ng sék-bâi, Chĭng-céng-hū gâe̤ng Ĭng-guók chiĕng-déng Nàng-gĭng Dèu-iók. Gŏng-gé̤ṳ dèu-iók, Hók-ciŭ ké̤ṳk kŭi-huóng có̤ tŭng-siŏng kēu-ngiâng (通商口岸).

 
1884 nièng, Dṳ̆ng-guók gâe̤ng Huák-guók hāi-gŭng găh Mìng-gĕ̤ng diē-hāi-kāu diēng-kŭi Mā-gĕ̤ng Hāi-ciéng, Să̤-huŏng iâ chĭng có̤ „Battle of Foochow“.

1911 nièng 11 nguŏk 8 hô̤, Hók-ciŭ huák-sĕng káung Chĭng gáik-mêng. Siŏh buŏ hâiu kī-ngiê-gŭng ciéng-liāng Hók-ciŭ. 1933 nièng 11 guŏk 22 hô̤, 19-lô-gŭng huák-dông Hók-gióng Sê̤ṳ-biéng (福建事變), dŭk-lĭk Hók-gióng gióng-lĭk Dṳ̆ng-huà Gê̤ṳng-huò-guók, Hók-ciŭ ùi siū-dŭ. Dáng-sê lâng gá nguŏk-nĭk hâiu, Guók-mìng-dōng gŭng-dôi miĕk-uòng Dṳ̆ng-huà Gê̤ṳng-huò-guók, dṳ̀ng-sĭng ciéng-liāng Hók-ciŭ.

1949 nièng 8 nguŏk 17 hô̤, Dṳ̆ng-guók Ìng-mìng Gāi-huóng-gŭng ciéng-liāng Hók-ciŭ. Dṳ̆ng-gê̤ṳng céng-hū ciŏng hī siŏh nĭk dêng có̤ Hók-ciŭ gì gāi-huóng-nĭk.

Hók-ciŭ găh Hók-gióng Sēng dĕ̤ng-buô Mìng-gĕ̤ng kāu hô-gê̤ṳng, dĕ̤ng-gĭng 118°08' - 120°31', báe̤k-ūi 25°15' - 26°29' cĭ-găng. Hók-ciŭ dĕ̤ng lìng Dài-hāi, nàng-buô, să̤-buô, báe̤k-buô hŭng-biék sê Può-dièng, Săng-mìng, Nàng-bìng, gâe̤ng Nìng-dáik.

Ké-hâiu

Siŭ-gāi

Hók-ciŭ sṳ̆k hāi-iòng-séng ā-iĕk-dái gié-hŭng ké-hâiu, nièng gáung-ṳ̄-liông sâ̤, 7 gáu 9 nguŏk ô hŭng-tăi.

Fuzhou (1991–2020 normals, extremes 1951–present)
Nguŏk-hông 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 gò̤-lòng nièng
Lĭk-sṳ̄ có̤i iĕk °C (°F) 23.6
(74.5)
28.5
(83.3)
30.3
(86.5)
36.2
(97.2)
37.5
(99.5)
39.1
(102.4)
41.7
(107.1)
40.6
(105.1)
39.3
(102.7)
36.7
(98.1)
33.4
(92.1)
26.5
(79.7)
41.7
(107.1)
Bìng-gĭng có̤i iĕk °C (°F) 15.5
(59.9)
16.6
(61.9)
19.3
(66.7)
24.1
(75.4)
27.8
(82.0)
31.2
(88.2)
34.6
(94.3)
33.8
(92.8)
31.1
(88.0)
26.9
(80.4)
22.6
(72.7)
17.8
(64.0)
25.1
(77.2)
Gĕ̤ng bìng-gĭng ké-ŭng °C (°F) 11.4
(52.5)
12.0
(53.6)
14.4
(57.9)
19.0
(66.2)
23.1
(73.6)
26.6
(79.9)
29.4
(84.9)
28.9
(84.0)
26.7
(80.1)
22.7
(72.9)
18.6
(65.5)
13.7
(56.7)
20.5
(69.0)
Bìng-gĭng có̤i chéng °C (°F) 8.8
(47.8)
9.3
(48.7)
11.3
(52.3)
15.7
(60.3)
20.0
(68.0)
23.7
(74.7)
26.0
(78.8)
25.7
(78.3)
23.8
(74.8)
19.7
(67.5)
15.8
(60.4)
10.9
(51.6)
17.6
(63.6)
Lĭk-sṳ̄ có̤i chéng °C (°F) −1.9
(28.6)
−0.8
(30.6)
0.3
(32.5)
6.2
(43.2)
10.9
(51.6)
18.9
(66.0)
20.7
(69.3)
20.3
(68.5)
18.3
(64.9)
12.2
(54.0)
4.6
(40.3)
−1.7
(28.9)
−1.9
(28.6)
Bìng-gĭng gáung-cūi-liông mm (inch) 56.3
(2.22)
78.6
(3.09)
129.9
(5.11)
139.8
(5.50)
189.3
(7.45)
228.7
(9.00)
150.1
(5.91)
193.4
(7.61)
133.0
(5.24)
48.7
(1.92)
51.0
(2.01)
43.3
(1.70)
1,442.1
(56.76)
Bìng-gĭng gáung-cūi gĕ̤ng só (≥ 0.1 mm) 10.0 13.1 16.3 15.3 16.9 15.9 10.3 13.4 10.4 6.2 7.7 8.8 144.3
Bìng-gĭng dâung-siók gĕ̤ng só 0 0.2 0.1 0 0 0 0 0 0 0 0 0.1 0.4
Bìng-gĭng siŏng-dó̤i sék-dô (%) 73 75 76 75 77 80 73 75 72 67 70 70 74
Nguŏk bìng-gĭng puŏh nĭk-tàu dēng-cṳ̆ng só 91.4 82.3 96.7 112.8 119.5 132 215.6 182.4 145.1 142.2 105.3 101.8 1,527.1
Â̤ puŏh diŏh báh-hŭng-bī 27 26 26 29 29 32 51 45 40 40 33 31 34
Cṳ̆-lâiu lài-nguòng:China Meteorological Administration[3][4][5]

Ùng-huá

Siŭ-gāi

Dṳ̀ kó̤ guăng-huŏng ngṳ̄-ngiòng Pū-tŭng-uâ, Hók-ciŭ-nè̤ng gì mū-ngṳ̄ sê Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Hók-ciŭ-uâ.

Mìng-kiŏk sê hók-ciŭ gì hié-kiŏk, ĭ ô chiĕu guó 1,000 cṳ̄ng kiŏk-buōng, nô̤i-ṳ̀ng duâi buô-hông nguòng-lài dŭ sê iù mìng-găng gó-sê̤ṳ, lĭk-sṳ̄ gĭng-diēng hĕ̤k-ciā gô-dā̤ gì diòng-siók lì gì.

Tái-bìng-miêng (太平麵) sê siŏh cṳ̄ng Hók-ciŭ-nè̤ng ĕng lā̤ giù bìng-ăng gì miêng. Ĭ ék-buăng â̤ kiăh siông ák-lâung cà̤ siăh, dâi-biēu sĕng-uăk bìng-ăng, sông-lé. Ĭng-ôi ák-lâung găk Hók-ciŭ-uâ lā̤ gâe̤ng ák láung; ák luâng hài-ĭng (諧音).

Ngiê-sŭk

Siŭ-gāi

Lṳ̄-iù

Siŭ-gāi
 
Hók-ciŭ gì chê-chéu: Sṳ̀ng-chéu

Hók-ciŭ bī-gáu chók-miàng gì lṳ̄-lù hŭng-gīng-kṳ̆ ô: Să̤-hù, Huà-lìng-sê, Dê-câung-sê, Să̤-sièng-sê, Gĭng-săng-sê, Kăi-nguòng-sê, Ŭ-ták, Băh-ták, É̤ṳng-ciòng-sê, Gū-săng, Gì-săng, dēng-dēng.

Īng-sĭk

Siŭ-gāi

Hók-ciŭ-cháiMìng-chái gì dâi-biēu. Hók-ciŭ-chái cĭng gōng chĭng-ké, cṳ̄ gì sèng-âu mâ̤ ó̤i gă cĭng sâ̤ gì iù gâe̤ng sièng, iâ mò̤ ĕng lăk, gó-chṳ̄ ê bī-gáu ciāng. Dáng-sê ĭng diŏh ké-hâiu gì ĭng-só, Hók-ciŭ-nè̤ng gă ó̤i siăh diĕng, cṳ̄ chái sèng-hâiu ó̤i ĕng dòng, cuòi iâ niông nguôi-dê-nè̤ng cái mâ̤ kī.

Cŭng-gáu

Siŭ-gāi

Găh Hók-ciŭ, īng-hiōng-lĭk bī-gáu duâi gì cŭng-gáu ciō-iéu ô Ià-sŭ-gáu (iâ miàng „Gĭ-dók-gáu“ hĕ̤k „Sĭng-gáu“), Tiĕng-ciō-gáu, Hŭk-gáu, Dô̤-gáu gâe̤ng Ĭ-sṳ̆-làng-gáu.

Chăng-kō̤

Siŭ-gāi