Huà-lìng-sê
Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。
Huà-lìng-sê (華林寺) sê Hók-gióng-sēng Hók-ciŭ gì siŏh ciáh chók-miàng gì sê. Ciā miêu kī diŏh Gū-làu-kṳ̆ Bìng-săng nàng sié, sô̤i-báe̤k-dièu-nàng, să̤-hióng sê Hók-gióng-sēng Ìng-mìng Céng-hū (福建省人民政府) gì dâi-iêng (大院), nàng-hióng sê Gū-bìng-lô (鼓屏路) gâe̤ng Huà-lìng-lô (華林路) gì gău-chă diô-kāu.
Huà-lìng-sê kī diŏh Báe̤k-sóng Gièng-dáik (乾德) 2 nièng (964 nièng), ĭ gì duâi-dâing (大殿) sê nàng buô Dṳ̆ng-guók hiêng-câi bō̤-còng có̤i gô gì siŏh ciáh gióng-dé̤ṳk, ké̤ṳk Dṳ̆ng-guók Guók-ô-iêng (中國國務院) diâng có̤ Cuòng-guók Dê̤ṳng-diēng Ùng-ŭk Bō̤-hô Dăng-ôi (全國重點文物保護單位).
Lĭk-sṳ̄
Siŭ-gāi
Huà-lìng-sê nguòng-lài sê Mìng-guók huòng-dá̤ gì siŏh ciáh gṳ̆ng-dâing. Mìng-guók miĕk-uòng ī-hâiu, Hók-ciŭ ké̤ṳk Ngù-uŏk-guók ciéng-liāng. 964 nièng, Hók-ciŭ Góng-siū (福州郡守) Bàu Siŭ-niông (鮑修讓) ciŏng Mìng-guók huòng-dá̤ gṳ̆ng-dâing tiák lâi, ciŏng tiák giâ lì gì cài-lâiu hâ gáu Bìng-săng nàng sié kī siŏh ciáh miêu, hô̤ lā̤ „Uŏk-săng Gék-siòng Sê-iêng“ (越山吉祥寺院), ciā miêu cêu sê ī-hâiu gì Huà-lìng-sê.
Hī sèng-âu ciā miêu diē-sié gó ô Ùng-chŏng-gó̤h (文昌閣), Pū-dò̤-sê (普陀寺) gâe̤ng ciáng-dâing (正殿) dēng dēng iā sâ̤ gì gióng-dé̤ṳk, gì-tă gì gióng-dé̤ṳk dŭ sê ī-hâiu kī gì. Sóng-dièu gì Uòng Gié-siĕng (王繼先) nguòng-lài ké̤ṳk nè̤ng dṳ̆k gáu Hók-ciŭ gì ciā miêu lì, ĭ gâe̤ng Sóng Gŏ̤-cŭng guăng-hiê mâ̤ ngài, gáu-muōi-lāu Sóng Gŏ̤-cŭng siā „Uŏk Săng“ (越山) gâe̤ng „Kuàng Hŭng“ (環峰) 4 cê, sé̤ṳng ké̤ṳk ciā sê. Nàng-sóng gì guăng-lièu Diŏng Cóng (張浚) diŏh cŭ-uái tĕ̤k guó cṳ̆, ciŏng-gŭng Lī Gŏng (李綱) iâ lì cŭ-uái káh-dièu guó.
Ciā miêu diŏh Mìng-dièu Sŏng-dáik (宣德) 6 nièng (1431 nièng) tṳ̀ng-sĭng kī. Ciáng-tūng (正統) 9 nièng (1444 nièng), gāi-miàng hô̤ lā̤ Huà-lìng-sê, Mìng Ĭng-cŭng siā „Huà-lìng-sê“ 3 cê gì biēng-ngiăh guá diŏh méng-sèng, ciā biēng-ngiăh gáu gĭng-dáng gó guá diŏh hŭ-uái. 1506 nièng, biĕng-dău gì Lò̤-háng-iêng (羅漢院) gâe̤ng Uŏk-săng-ăng (越山庵) iâ hăk gáu Huà-lìng-sê diē-sié lì, gáu-muōi-lāu bô kī iā sâ̤ gióng-dé̤ṳk, Bìng-săng nàng sié dŭ sê Huà-lìng-sê gì dê-huŏng.
Huà-lìng-sê ké̤ṳk huōi siĕu guó gūi huòi, 1818 nièng gáu 1826 nièng cĭ găng có̤ guó iā duâi gì siŭ-lī. 1958 nièng ùng-ŭk puō-că (文物普查) sèng-hâu, ké̤ṳk káuk-dêng sê Diòng-gĕ̤ng ī nàng có̤i gô gì siŏh ciáh gióng-dé̤ṳk-ŭk. Ùng-huá Dâi Gáik-mêng gì sèng-âu, Hók-gióng-sēng céng-hū gĭ-guăng buăng gáu Bìng-săng, ciŏng Huà-lìng-sê gì duâi-buô-hông gióng-dé̤ṳk-ŭk dò̤ tiák lâi, nâ diông duâi-dâing dò̤ lā̤ ĕng cṳ̆-lâiu. 1982 nièng, Huà-lìng-sê ké̤ṳk Guók-ôi-iêng gŭng-buó sê Guók-gă Dê̤ṳng-diēng Ùng-ŭk Bō̤-hô-dăng-ôi (國家重點文物保護單位). 1984 nièng, Guók-gă Ùng-ŭk-guŏh (國家文物局) áng nguòng-lài gì iông-sék tṳ̀ng-sĭng siŭ-hók, bô áng nguòng-lài gì iông-sék tṳ̀ng-sĭng kī săng-muòng, dĕ̤ng puói-dâing, să̤ puói-dâing, huòi-lòng dēng dēng gióng-dé̤ṳk. Ciā gĕ̤ng-tiàng diŏh 1989 nièng 10 nguŏk uòng-gĕ̤ng.
Gióng-dé̤ṳk Gá-dĭk
Siŭ-gāiHuà-lìng-sê Duâi-dâing diŏh 1958 nièng ùng-ŭk puō-că sèng-hâu ké̤ṳk gáng-diâng chók gióng-có̤ sì-găng, cêu chṳ̄-dâi Nìng-pŏ̤ gì Bō̤-guók-sê Duâi-dâing biéng có̤ Dṳ̆ng-guók Diòng-gĕ̤ng ī nàng dék gô gì chà gióng-dé̤ṳk. Huà-lìng-sê gì gióng-dé̤ṳk hŭng-gáh dó̤i Nĭk-buōng Lièng-chŏng sì-gĭ (12 sié-gé muăk) gì gióng-dé̤ṳk hŭng-gáh ô iā duāi īng-hiōng. 1982 nièng gŭng-buó ùi Guók-gă Dê̤ṳng-diēng Ùng-ŭk Bō̤-hô-dăng-ôi. Sê diē-sié gó ô Sáeg-gŏ̤-cṳ̆ng duông-cṳ̆ càng bĭ siŏh méng, Chĭng Kŏng-hĭ nièng-găng 'Huà-lìng-sièng-sê Hiŏng-dĭng-bĭ', Mìng-guók 'Lìng Sĕng Dòng Gé-niêng-bĭ dēng ùng-ŭk.
Chăng-kō̤ Ùng-hióng
Siŭ-gāi- «Hók-ciŭ Chê-cé, Dâ̤ 7 Cháh» (福州市志 第七冊)