Huák-guók

Huák-guók (法國, Huák-ngṳ̄: France), ciòng-chĭng Huák-làng-să̤ Gê̤ṳng-huò-guók (République Française; IPA: [ʁepyblik fʁɑ̃sɛz]) sê Ĕu-ciŭ gì siŏh bĭh guók-gă, dṳ̀ lāu Ĕu-ciŭ buōng-tū ī-nguôi, Huák-guók găk Dâi-iòng-ciŭ, Hĭ-ciŭ, Mī-ciŭ dēng ciŭ gó ô liāng-tū. Buōng-tū ī-nguôi gì liāng-tū giéu la̤ "hāi nguôi liāng-tū".

Huák-làng-să̤ Gê̤ṳng-huò-guók République française
guók-gì guók-hŭi
Gáik-ngiòng: Liberté, égalité, fraternité "cê̤ṳ-iù, bìng-dēng, báuk-ái"
Guók-gŏ̤: La Marseillaise
Siū-dŭ gâe̤ng có̤i duâi siàng-chê	Bă-là̤
Guăng-huŏng ngṳ̄-ngiòng	Huák-ngṳ̄
Sìng-nêng gì guók-gă ngṳ̄-ngiòng	Huák-ngṳ̄
Céng-hū	dăng-ék-cié, buáng-cūng-tūng-cié, gê̤ṳng-huò-guók
• cūng-tūng	Emmanuel Macron
• cūng-lī	Élisabeth Borne
Lĭk-huák gĭ-gáiu	Ngiê-huôi
• Siông-ngiê-iêng	Chăng-ngiê-iêng
• Hâ-ngiê-iêng	Guók-mìng Ngiê-huôi
Miêng-cék
• Dŭ-liāng	640,679 km2 (247,368 sq mi) (dâ̤ 42 miàng)
• cūi-mĭk (%)	0.86
Ìng-kēu
• 2021 nièng gū-gié	67,413,000 (dâ̤ 20 miàng)
• Mĭk-dô̤	116/km2 (300.4/sq mi) (dâ̤ 89 miàng)
GDP (PPP)	2021 nièng gū-gié
• Dŭ-liāng	$3.232 uâng-é (dâ̤ 9 miàng)
• Bìng-gĭng	$49,492 (dâ̤ 25 miàng)
GDP (mìng-ngiê)	2021 nièng gū-gié
• Dŭ-liāng	$2.938 uâng-é (dâ̤ 7 miàng)
• Bìng-gĭng	$44,995 (dâ̤ 24 miàng)
Gini (2019 nièng)	29.2 dă̤
HDI (2019 nièng)	0.901 cĭng gŏ̤ · dâ̤ 26 miàng
Huó-bê	Euro (€) (EUR)
Sì-kṳ̆	UTC+1 (CET)
• Hâ-lêng-sì (DST)	UTC+2 (CEST)
Sì-găng gáik-sék	dd/mm/yyyy (AD)
Gă-ê̤ṳng diêng-nguòng	230 V–50 Hz
Kŭi-chiă huŏng-hióng	iêu
Diêng-uâ kṳ̆-hô̤	+33
ISO 3166 dâi-hô̤	FR
Uōng-mĭk sáuk-siā	.fr

Huák-guók sê sié-gái siông céng-dê gĭng-cá̤ ùng-huá siŏng-dŏng huák-dăk gì guók-gă cĭ-ék.

Dê-lī

Huák-guók buōng-tū găk Ĕu-ciŭ să̤ buô, báe̤k méng gâe̤ng Bī-lé-sì, Luxembourg siŏng ciék, dĕ̤ng buô gâe̤ng Dáik-guók, Sôi-sê̤ṳ, É-dâi-lé siŏng kiâng, dĕ̤ng-nàng ô Dê-dṳ̆ng-hāi, să̤-nàng guók-géng siông ô Andorra gâe̤ng Să̤-băng-ngà lâng bĭh guók-gă, să̤ méng sê Dâi-să̤-iòng, să̤-báe̤k gák lă̤ Ĭng-guók Hāi-hiĕk gâe̤ng Ĭng-guók dó̤i sióng, téng dê-dù gā̤-dēng lié káng Huák-guók buōng-tū hìng-sék chiông 6 dèu biĕng gì huŏng-hìng.

Lĭk-sṳ̄

Huák-guók-nè̤ng sê gū-cā Gallia-nè̤ng gì hâiu-iô, sê Celt-nè̤ng gì siŏh ciĕ-puái. Gallia ké̤ṳk Lò̤-mā Dá̤-guók miĕk-uòng hâiu, Gallia kăi-sṳ̄ ciék-sêu Lò̤-mā ùng-huá, tŭng-hèng Lá-dĭng-ngṳ̄. Gĭng-dáng gì Huák-ngṳ̄ cêu sê téng Lá-dĭng-ngṳ̄ iēng-huá lì gì.

Diŏh 1789 nièng Huák-guók Dâi-gáik-mêng huák-sĕng ī-sèng, Huák-guók ék-dĭk sê gŭng-ciō-cié. Huák-guók Dâi-gáik-mêng ké̤ṳk nêng-ùi sê ìng-lôi lĭk-sṳ̄ siông dô̤i-gá có̤i chāng-liĕk gì gáik-mêng, ô cĭng sâ̤ nè̤ng ké̤ṳk tài sī. 1799 nièng, Napoléon Bonaparte kăi-sṳ̄ tūng-dê Huák-guók, gĭng-guó gŭng-sê̤ṳ kuák-diŏng, gióng-lĭk lāu siŏh ciáh dá̤-guók. Cĭ hâiu diŏh 19 sié-gī, Huák-guók bô gĭng-lĭk lāu iā sâ̤ céng-biéng.

Bă-là̤ Séng-mū-iêng

Huák-guók báik-cèng ô cêng sâ̤ hāi nguôi sĭk-mìng-dê, bău-guák Huák-guók liāng Indochina dê-kṳ̆ (chiông Uŏk-nàng dēng-dēng).

Ék Ciéng gâe̤ng Nê Ciéng, Huák-guók dŭ sê có̤i-hâiu gì ciéng-iàng-guók. Nê Ciéng giék-sók hâiu, Huák-guók sìng-ùi Lièng-hăk-guók 5 ciáh siòng-êng-lī-sê̤ṳ-guók cĭ ék.

Ùng-huá

Ùng-hŏk

Huák-guók ùng-hŏk gì nguòng-tàu â̤-sāi dŭi-sùi gáu Dṳ̆ng Sié-gī. Lĭk-sṳ̄ siông dék dê̤ṳng-iéu gì cáuk-gă sê François Rabelais, ĭ dék chók-miàng gì cáuk-pīng sê «Gê̤ṳ-ìng Diông» (Gargantua and Pantagruel), hiêng-dâi Huák-ngṳ̄ ô cêng sâ̤ sìng-hông dŭ sê téng ĭ gì cáuk-pīng diē-sié gié-sìng lì gì.

Găk 18 gâe̤ng 19 sié-gī, Huák-guók gì ùng-hŏk ngiê-sŭk huák-diēng gáu dék gèng gì cūi-bìng. 18 sié-gī ô Voltaire, Denis Diderot gâe̤ng Jean-Jacques Rousseau. 19 sié-gī ô Victor Hugo, Alexandre Dumas (Alexandre Dumas, père), ké̤ṳk hâiu-dô̤i-nè̤ng làu giâ cêng sâ̤ iŭ-séu gì ùng-hŏk cáuk-pīng, chiông «Săng ciáh Huōi-ché̤ṳng-chiū» (Les Trois Mousquetaires), «Gĭ-dók-săng Báik-ciók» (Le Comte de Monte-Cristo), «Hāi-dā̤ Lâng-uâng Lī »(Vingt mille lieues sous les mers), «Bă-là̤ Séng-mū-iêng» (Notre-Dame de Paris), dēng-dēng.

Wikimedia Commons diē-sié ô gâe̤ng Huák-guók ô-găng-guó gì nô̤i-ṳ̀ng.