Bàng-uâ-cê
Bàng-uâ-cê (平話字), iâ hāu lā̤ Hók-ciŭ-uâ Gáu-huôi Lò̤-mā-cê (福州話教會羅馬字), sê ciŏng-muòng dò̤ lā̤ siā Hók-ciŭ-uâ gì siŏh-cṳ̄ng Lò̤-mā-cê. Ĭ dŭ-liāng ô 17 bĭh cê-mō̤, hók-hăk cê-mō̤ (複合字母) gâe̤ng dĕk-sṳ̀ cê-mō̤ (特殊字母) nâ gă diē kó̤ ô 23 bĭh. Bàng-uâ-cê lêng-nguôi gó ô 5 bĭh hù-hô̤ dò̤ lā̤ biĕu-cé̤ṳ sĭng-diêu (聲調), 1 bĭh lièng-cê hù-hô̤ (連字符號) dò̤ lā̤ lièng-giék ĭng-ciék.
Miàng-cê
Siŭ-gāiGì-sĭk gáu hiêng-káik-sì, gó mâ̤ hiēu Hók-ciŭ-uâ gì cī tó̤ Lò̤-mā-cê dó̤-dā̤ hô̤ lā̤ sié-nó̤h miàng-cê. Dṳ̆ng-guók hók-sŭk-gái dŭ sê gó̤ ĭ „Gáu-huôi Lò̤-mā-cê“(敎會羅馬字), ĭng-ôi ĭ gĭ-buōng dŭ sê diŏh gáu-huôi diē-sié sāi gì.
Bàng-uâ-cê cī ciáh miàng-cê sê ngiĕk-ṳ̀ ngiēng-géu Hók-ciŭ-uâ gì lâng ciáh hâiu-săng-giāng găh 2005 nièng tiĕng-iĕk gì sèng-hâiu kī gĭ. Cuòi sê ĭ-gáuk-nè̤ng ŏ̤h Mìng-nàng-ngṳ̄ gì Lò̤-mā-cê miàng-cê „Băh-uâ-cê (Pe̍h-ōe-jī)“ kī gĭ, ĭng ôi Mìng-nàng-ngṳ̄ gì „Pe̍h-ōe (Băh-uâ, 白話)“ gâe̤ng Hók-ciŭ-uâ gì „Bàng-uâ“(平話) sê siŏh iông gì é-sé̤ṳ.
Lĭk-sṳ̄
Siŭ-gāiHiêng-câi nè̤ng gó muôi tō̤ cà̤ ô-guăng Bàng-uâ-cê cháung-cáuk (創作) gì gê̤ṳ-tā̤ cài-lâiu, nē̤ng-gă nâ dé̤ṳng téng lìng-sĭng (零星) gì cài-lâiu gà̤-dēng dáik gáu nék-giāng cháung-cáuk gì siĕu-sék (消息).
Ă-piéng Ciéng-cĕng (鴉片戰爭) ĭ-hâiu, téng Ĕu-ciŭ gâe̤ng Mī-guók lì gì Gĭ-dók-gáu diòng-gáu-sê̤ṳ ôi lāu gó hō̤ gì hióng Dṳ̆ng-guók-nè̤ng diòng-gáu (傳教), cêu kó̤ ŏ̤h Dṳ̆ng-guók gì ngṳ̄-ngiòng. Ĭ-gáuk-nè̤ng găh ŏ̤h sèng-hâiu, áng cê-gă gì lī-gāi, sāi Lò̤-mā-cê gé giâ lì ŏ̤h gì nô̤i-ṳ̀ng (內容). Cĭ-hâiu bô ô nè̤ng kó̤ cīng-lī (整理) cī bĭh Lò̤-mā-cê, tūng-ék cê-mō̤ gì siā-huák. Pĭng-siā Dṳ̆ng-guók dê-huŏng ngṳ̄-ngiòng gì gáuk cṳ̄ng Lò̤-mā-cê cêu ciŏng-uâng ông-sié (問世) kó̤ lāu.
Téng hiêng-iū gì cài-lâiu diē-sié nē̤ng-gă huák-hiêng, dék cā sāi Lò̤-mā-cê lì gé Hók-ciŭ-uâ gì nè̤ng sê Ià-lū Dâi-hŏk(Yale University) gì gáu-sêu Huài-dáik (懷德, M. C. White). Ĭ dŏng-sì sê siā siŏh cṳ̄ng hô̤ lā̤ „Ŭi-liàng Cìng-sṳ̆ ĭng-biĕu“ (System of Sir William Jones) gì gé-ĭng hiê-tūng lì gé Hók-ciŭ-uâ.
Cī tó̤ gé-ĭng hiê-tūng gâe̤ng gĭng-dáng Bàng-uâ-cê dék duâi gì chă-biék găh dĕk-sṳ̀ cê-mō̤ „a̤“, „e̤“, „o̤“, gâe̤ng „ṳ“ gì biēu-gé gà̤-dēng, hī tó̤ gé-ĭng hiê-tūng sāi „á“ lì biĕu sê „a̤“, „ó“ lì biĕu sê „o̤“, „ë“ lì biēu-sê „e̤“, „ü“ lì biĕu-sê „ṳ“. Hiā sì-hâiu mò̤ nèng â̤ siā sĭng-diêu hù-hô̤, ĭng-ôi biĕu sĭng-diêu hù-hô̤ gì ôi-dé dŭ gâe̤ng dĕk-sṳ̀ cê-mō̤ gì dĕk-sṳ̀ hù-hô̤ iēng kó̤ lāu. Bók-guó cī tó̤ gé-ĭng hiê-tūng â̤ dé̤ṳng káng có̤ Bàng-uâ-cê gì cù-hìng (雛形).
Gáu-muōi-lāu, Mī-guók gì diòng-gáu-sê̤ṳ Măh Lé-huò (麥利和, R. S. Maclay), Mò̤-gă-lĭk (摩嘉立, C. C. Baldwin) gâe̤ng Ĭng-guók nguôi-gău-guăng E. H. Parker gáuk-nè̤ng dŭ dó̤i ĭ có̤ chók gāi-céng(改進). Gì-dṳ̆ng ô siŏh ciáh miàng-cê hô̤ Sṳ̄-lŏk-báik (史犖伯, R. W. Stewart) gì Ái-ī-làng nè̤ng, ciŏng dĕk-sṳ̀ cê-mō̤ gà̤-dēng gì lâng bĭh dók-dók dŭ dò̤ uâng lâi, buăng gáu cê-mō̤ â̤-dā̤ kó̤. Ciŏng-uâng cê-mō̤ gà̤-dēng cêu tĕ̤ng chók ôi-dó̤i â̤ sāi biĕu sĭng-diêu hù-hô̤ kó̤ lāu. Ĭ-gáuk-nè̤ng bô siék-gié chók 5 bĭh hù-hô̤, lì biĕu Hók-ciŭ-uâ gì 7 bĭh sĭng-diêu.
Siŭ-gāi ī-hâiu gì cī cṳ̄ng pĭng-ĭng ùng-cê iâ cêu-sê hiêng-câi gì Bàng-uâ-cê. Diòng-gáu-sê̤ṳ gáuk-nè̤ng sāi Bàng-uâ-cê lì chók-bēng gáuk-cṳ̄ng-gáuk-iông cŭng-gáu cṳ̆. 1905 nièng, kĕk bàng-uâ-cê siā gì Hók-ciŭ uâ Sĭng-iók Séng-gĭng «NGUĀI GÉU-CIŌ IÀ-SŬ GĬ-DÓK GÌ SĬNG-IÓK CṲ̆» chók-bēng. 1908 nièng, hăk biĕng gì sĭng-gô-iók Séng-gĭng «SÉNG GĬNG SĬNG GÔ IÓK CIÒNG CṲ̆» chók-bēng.
Bók-guó hiā-sèng-hâiu Bàng-uâ-cê nâ găh Gĭ-dók-gáu gáu-huôi diē-sié sāi, gáu-huôi ngiê-dāu gì nè̤ng gĭ-buōng dŭ mâ̤ hiēu sāi. 1911 nièng Dṳ̆ng-huà Mìng-guók sìng-lĭk ī-hâiu, céng-hū huák-dông „Guók-ngṳ̄ ông-dông (國語運動)“, cié-dêng cé̤ṳ-ĭng cê-mō̤ (注音字母), géng-cī gié-sṳ̆k sāi diòng-gáu-sê̤ṳ huák-mìng gì gáuk-cṳ̄ng pĭng-ĭng ùng-cê. Gĭng-guó céng-hū siŏh báik nièng gì ák-cié (壓制), sāi Bàng-uâ-cê gì nè̤ng muōng biéng muōng ciēu, gáu hiêng-câi gĭ-buōng mò̤ nè̤ng káng â̤ huôi-é kó̤ lāu.
Bàng-uâ-cê gì cê-mō̤ gâe̤ng hù-hô̤
Siŭ-gāiBàng-uâ-cê ô 23 bĭh cê-mō̤, 5 bĭh sĭng-diêu hù-hô̤.
Cê-mō̤
Siŭ-gāiNâ sê áng dăng-tā̤ cê-mō̤ lì sáung gì uâ, Bàng-uâ-cê dŭ liāng ô 17 bĭh cê-mō̤. Dĕk-sṳ̀ cê̤-mō̤ nâ iâ dò̤ lā̤ dáung dăng-tā̤ cê-mō̤ gì uâ, Bàng-uâ-cê dŭ liāng ô 21 bĭh cê-mō̤. Nâ áng cê-mō̤ sū biēu dăk gì ĭng-só̤ lì sáung gì uâ, Bàng-uâ-cê dŭ liāng ô 23 bĭh cê-mō̤.
Bàng-uâ-cê gì dĕk-sṳ̀ cê-mō̤ (特殊字母) ô 4 bĭh: „A̤“, „E̤“, „O̤“ gâe̤ng „Ṳ“; cū-hăk cê-mō̤ (組合字母) ô 2 bĭh: „CH“ gâe̤ng „NG“.
| Piĕng-hô̤ | Cê-mō̤ | Guók-cié ĭng-biēu |
|---|---|---|
| 1 | A | /a/ , /ɑ/ |
| 2 | B | /p/ |
| 3 | C | /ts/ |
| 4 | D | /t/ |
| 5 | E | /ei/ , /ɛi/ |
| 6 | G | /k/ |
| 7 | H | /h/ , /ˀ/ |
| 8 | I | /i/ , /j/ |
| 9 | K | /kʰ/ , /kˀ/ |
| 10 | L | /l/ |
| 11 | M | /m/ |
| 12 | N | /n/ |
| 13 | O | ou/ |
| 14 | P | /pʰ |
| 15 | S | /s/ (/f/ , /θ/) |
| 16 | T | /tʰ/ |
| 17 | U | /u/ , /w/ |
| 18 | A̤ | /e/ , /ɛ/ , /ɑ/ |
| 19 | E̤ | /ø/ , /œ/ |
| 20 | O̤ | /ɔ/ |
| 21 | Ṳ | /y/ , /ʮ/ |
| 22 | CH | /tsʰ/ |
| 23 | NG | /ŋ/ |
Hók-ciŭ-uâ gì ĭk-sĭng (入聲) ô sék-muōi (塞尾), „h“ gâe̤ng „k“ dò̤ lā̤ biēu-sê ĭk-sĭng gì sék-muōi. „H“ biēu-sê hò̤-lè̤ng sék-muōi (喉嚨塞尾) /ˀ/. „K“ biēu-sê hò̤-lè̤ng ĭng sék-muōi /kˀ/. „S“ găh Hók-chiăng kiŏng (福清腔) diē-sié tĕ̤k có̤ /θ/, ô gì Hók-ciŭ nè̤ng â̤ ciŏng „s“ tĕ̤k có̤ /f/.
Diŏh Hók-ciŭ-uâ gì ĭng-ông-cṳ̆ (音韻書) «Chék Lìng Báik-ĭng» (戚林八音) diē-sié, mò̤ buáng-siăng-mō̤ (半聲母) /j/, /w/ gâe̤ng /ʮ/ gì siăng-buô (聲部).
Gáu-muōi-lāu diòng-gáu-sê̤ṳ siék gié Bàng-uâ-cê gì sèng-hâiu ô chăng-kō̤ cī buô ông-cṳ̆, iâ ŏ̤h cī buōng ĭng-ông-cṳ̆ siŏh-iông, mò̤ ké̤ṳk cī săng bĭh buáng-siăng-mō̤ puói cê-mō̤, nâ sāi „i“, „u“, „ṳ“ lì biēu sê cī 3 bĭh buáng-siăng-mō̤ /j/, /w/ gâe̤ng /ʮ/.
Sĭng-diêu hù-hô̤
Siŭ-gāiBàng-uâ-cê dŭ-liāng kĕk 5 bĭh hù-hô̤ lì biēu-sê Hók-ciŭ-uâ gì 7 bĭh sĭng-diêu.
| Hù-hô iông-sék | 5 dô Diêu-dĭk | Sū biēu gì Sĭng-diêu | Háng-cê siā huák | Sài cê-mō̤ gà̤-dēng gì iông-sék |
|---|---|---|---|---|
| --̆ | ˥˥ | Siông-bìng | 上平 | ă |
| --̄ | ˧˧ (˧˧˨) | Siông-sĭng | 上聲 | ā |
| --́ | ˨˩˦ (˨˩) | Siông-ké̤ṳ | 上去 | á |
| --̆h, --̆k | ˥ | Siông-ĭk | 上入 | ăh, ăk |
| --̀ | ˥˧ | Hâ-bìng | 下平 | à |
| --̂ | ˨˧˨ | Hâ-ké̤ṳ | 下去 | â |
| --́h, --́k | ˨˦ | Hâ-ĭk | 下入 | áh, ák |
Siông-bìng (上平) diêu gâe̤ng hâ-ĭk (下入) diêu cà̤ sāi siŏh bĭh sĭng-diêu hù-hô̤, siông-ké̤ṳ (上去) diêu gâe̤ng hâ-ĭk (下入) diêu cà̤ sāi siŏh bĭh hù-hô̤. Ĭng-ôi Hók-ciŭ uâ gì lâng bĭh ĭk-sĭng (入聲) ô mìng-hiēng gì sék-muōi (塞尾), gó-chṳ̄ găh pĭng-siā gì sèng-hâiu â̤ tiĕng-gă sék-muōi cê-mō̤ (塞尾字母) „k“ hĕ̤k-ciā „h“, ciŏng-uâng cêu mâ̤ gâe̤ng cà̤ sāi hù-hô gì hī lâng bĭh chṳ̄-sĭng-diêu (siông-bìng, shiông-ké̤ṳ) hông siŏh dŏi kó̤ lāu.
Găh sĭk-cié sāi-ê̤ṳng gì sèng-hâiu, ng-sê mūi bĭh siŏh sĭng-diêu hù-hô̤ dŭ â̤ dé̤ṳng sài gáu sū-iū mō̤-ĭng cê-mō̤ gì gà̤-dēng. Ŏ̤h „e“, „o“ cī lâng bĭh cê-mō̤, nâ ô „--̂“ gâe̤ng „--̆“ â̤ dé̤ṳng sài diŏh gà̤-dēng, bĕk-nó̤h hù-hô̤ dŭ mâ̤ sāi sài diŏh gà̤-dēng. Gì-sĭk diŏh pĭng-siā gì sèng-hâiu, iâ mâ̤ dò̤ biék-nó̤h hù-hô̤ sài cī lâng bĭh cê-mō̤ gà̤ dēng. Dŏng-iòng, găh sĭk-cié pĭng-siā gì sèng-hâiu, dăng-tā̤-cê nâ sê gă diē ông-muōi (韻尾), cìng-huóng bô â̤ biéng lāu. Ŏ̤h „e“, dăng-tā̤ gì sèng-hâiu nâ ô „--̂“ gâe̤ng „--̆“ â̤ dé̤ṳng sài gà̤-dēng, bók-guó nâ sê găh ĭ muōi-sāu tiĕng diē ông-muōi „ng“ gì uâ, cêu â̤ dé̤ṳng sài diông-giâ-lì gì 3 bĭh hù-hô̤ kó̤ lāu.
Â-dā̤ gì biēu-gáik cūng-giék chók lì dăng-tā̤-cê â̤ dé̤ṳng tiĕng-gă sié-nó̤h-uâng hù-hô gì cìng-huóng:
| --̆ | --̄ | --́ | --̆h, --̆k | --̀ | --̂ | --́h, --́k | |
| a | ă | ā | á | ăh, ăk | à | â | áh, ák |
| a̤ | ă̤ | ā̤ | á̤ | ă̤h, -- | à̤ | â̤ | á̤h, -- |
| e | ĕ | ē | é | --, ĕk | è | ê | --, ék |
| e̤ | ĕ̤ | ē̤ | é̤ | ĕh, -- | è̤ | ê̤ | é̤h, -- |
| i | ĭ | ī | -- | ĭh, ĭk | ì | -- | --, -- |
| o | ŏ | ō | ó | --, ŏk | ò | ô | --, ók |
| o̤ | ŏ̤ | ō̤ | ó̤ | ŏ̤h, -- | ò̤ | ô̤ | ó̤h, -- |
| u | ŭ | ū | -- | --, ŭk | ù | -- | --, -- |
| ṳ | ṳ̆ | ṳ̄ | -- | --, ṳ̆k | ṳ̀ | -- | --, -- |
- Liŏh-sáik gì cê biēu-sê dăng-tā̤-cê diŏh găh muōi-sāu tiĕng-gă ông-muōi „ng“ gì sèng-hâiu, ciáh â̤ dé̤ṳng sài cī bĭh hù-hô̤, mò̤ tiĕng-gă gì sèng-hâiu mâ̤ sāi sài.
- Uòng-sáik gì cê biēu-sê dăng-tā̤-cê diŏh găh muōi-sāu tiĕng gă „ṳ“ gì sèng-hâiu, ciáh â̤ dé̤ṳng sài cī bĭh hù-hô̤, mò̤ tiĕng-gă gì sèng-hâiu mâ̤ sāi sài.
Lièng-cê Hù-hô̤
Siŭ-gāiSāi Bàng-uâ-cê siā-cê gì sèng-hâiu, diŏh áng ĭng-ciék buōng kŭi lì siā, buóh-āi lièng-giék lâng bĭh hĕ̤k-ciā lâng bĭh ī-siông gì ĭng-ciék sèng-hâiu, diŏh sāi lièng-cê hù-hô̤ „-“ lì lièng-giék ĭng-ciék.
Ciáng-cê-huák
Siŭ-gāiGăh gĭng-dáng ô-niĕ-ài tō̤ gáu gì cái-lâiu diē-sié, dŭ mò̤ gê̤ṳ-tā̤ gì ùng-ciŏng gái-siêu Bàng-uâ-cê gì ciáng-cê-huák (正字法). Bók-guó ô nè̤ng áng «Séng-gĭng» diē-sié gì pĭng-siā huŏng-sék cūng-giék chók lì Bàng-uâ-cê gì ciáng-cê-huák. Bàng-uâ-cê gì ciáng-cê-huák â̤ dé̤ṳng buōng „Gĭ-buōng sṳ̆-siā giĕ-cáik“, „Siăng-mō̤ Duâi-nâung siā giĕ-cáik“, „Sĭng-diêu Hù-hô̤ Tiĕng-gă giĕ-cáik“, „Lièng-cê hù-hô̤ sāi-ê̤ṳng giĕ-cáik“ cī 4 bĭh buô-hông.
Bàng-uâ-cê gâe̤ng Háng-cê gì Siŏng-ciăng
Siŭ-gāiKĕk Bàng-uâ-cê siā Hók-ciŭ-uâ gì huŏng-huák hô̤ lā̤ „Hók-ciŭ-uâ Lò̤-mā-huá“ (福州話羅馬化) hĕ̤k-ciā „Hók-ciu-uâ Pĭng-ĭng-huá“ (福州話拼音化). Găh céng-hū gì īng-hiōng giâ, huāng dó̤i Hók-ciŭ-uâ kĕk Bàng-uâ-cê siā gì nè̤ng mâ̤ ciēu, ĭ-gáuk-nè̤ng giéng-gáe̤k Hók-ciŭ-uâ diŏh kĕk Háng-cê siā.
Háng-cê puái gì Guăng-diēng
Siŭ-gāiHáng-cê puái téng ùng-huá gâe̤ng mìng-cŭk diòng-sìng (民族傳承) gà̤-dēng lì káng cī bĭh ông-dà̤. Ĭ-gáuk-nè̤ng gì guăng-diēng sê:
- Hók-ciŭ-uâ sê Háng-nè̤ng gì ngṳ̄-ngiòng, gó-chṳ̄ diŏh sāi Háng-cê lì siā.
- Hók-ciŭ-uâ găh lĭk-sṳ̄ gà̤-dēng dŭ sê kĕk Háng-cê lì siā gì, ŏ̤h ông-cṳ̆ «Chék Lìng Báik-ĭng» gâe̤ng siēu-sióh «Mìng-dŭ Biék Gé».
- Hók-ciŭ-uâ nâ kĕk Háng-cê siā gì uâ, mâ̤ hiēu Hók-ciŭ-uâ gì nè̤ng iâ â̤ dé̤ṳng téng Háng-cê dâi-dŏng chăi chók é-sé̤ṳ.
- Hók-ciŭ-uâ gó ô cêng sâ̤ Gū-dâi Háng-ngṳ̄ (古代漢語) gì sṳ̀, chiông „底 (diē)“, „起動 (kī-dâe̤ng)“, „晏 (áng)“ dŭ sê cêng-kó̤ Gū-dâi Háng-ngṳ̄ hĕ̤k-ciā ùng-ngiòng(文言) diē-sié gì gōng-huák. Cuòi sê Hók-ciŭ-uâ gì iŭ-diēng. Nâ sê kĕk Bàng-uâ-cê lì siā gì uâ, cī bĭh iŭ-diēng cêu mò̤ kó̤ lāu.
Bàng-uâ-cê puái gì Guăng-diēng
Siŭ-gāiBàng-uâ-cê puái téng ngṳ̄-ngiòng sĭk-ê̤ṳng (語言實用) gì huŏng-miêng lì kō̤-lê̤ṳ cī bĭh ông-dà̤, giéng-gáe̤k Bàng-uâ-cê â̤ dé̤ṳng dáung Hók-ciŭ-uâ gì ciō-tā̤ sṳ̆-siā ùng-cê dò̤ lā̤ dâi-tá̤ (代替) Háng-cê.
Hók-ciŭ-uâ ô cêng sâ̤ gì ĭng mò̤-niĕ-ài kĕk háng-cê siā, chiông „gĕ̤h (kē̤ lâi)“, „ngé̤ṳng (â̤ īng-kī diòng-ôi buóh áe̤h chók gì hŭ-uâng gāng-gáuk)“, „kău (ĕng siŏh dŏi)“, dŭ mò̤-niĕ-ài sāi Háng-cê siā chók lì.
Ô nè̤ng â̤ kĕk háng-cê gì ĭng hĕ̤k-ciā é-sé̤ṳ lì hông-tĕ̤k (混讀) Hók-ciŭ-uâ mò̤-niĕ-ài siā chók lì gì cê, dáng sê cuòi uōng-uōng â̤ gâe̤ng buōng-cê (本字) hông siŏh dŏi kó̤.
Hók-ciŭ-uâ gì Háng-cê ô iā sâ̤ bĭh lĭk-sṳ̄ gì tèng-dā̤, cêng sâ̤ Háng-cê ô lâng bĭh tĕ̤k-ĭng, ô gì gó ô 3 bĭh tĕ̤k-ĭng. Nâ kĕk Háng-cê siā gì uâ, nè̤ng mò̤-niĕ-ài cūng-káuk tĕ̤k chók lì ĭng, ô gì sèng-hâiu nâ tĕ̤k dâng kó̤, gó â̤ huák-sĕng ngô-huôi.
Â̤-dā̤ „生“ nâ tĕ̤k /seŋ/ cêu sê „sī“ gì é-sé̤ṳ, nâ tĕ̤k /saŋ/ cêu sê „săng giāng“ gì é-sé̤ṳ, nâ sê sāi háng-cê siā chók lì, cêu mò̤-niĕ-ài káng chók é-sé̤ṳ kó̤ lāu.
- 伊生去了。
- Ĭ sĕng kó̤ lāu.
- Ĭ săng kó̤ lāu.
Ô nè̤ng giéng-gáe̤k: „Nè̤ng nâ sāi Hók-ciŭ uâ siā ùng-ciŏng gì uâ, ĭ nâ nguông â̤ hiēu Hók-ciŭ-uâ gì nè̤ng káng, ng-sê ké̤ṳk mâ̤ hiēu Hók-ciŭ-uâ gì nè̤ng tĕ̤k gì, gó-chṳ̄ ká̤-diê diŏh chák ĭ-gáuk-nè̤ng â̤ mâ̤ chăi chók lì?!“
Siŏh cṳ̄ng ngṳ̄-ngiòng sêu gáu buōng-tū hŭng-sṳ̆k gâe̤ng dĕk-biék sê̤ṳ-giông gì īng-hiōng â̤ săng chók cĭng sâ̤ buōng-tū dĕk-iū gì sṳ̀, cī cṳ̄ng sṳ̀ cêu nâ gōng sāi Háng-cê lì siā, mâ̤ báik Hók-ciŭ-uâ gì nè̤ng iâ mò̤ kō̤-nèng chăi chók lì.
- 洋當池往幫伊儷使保兩下都霧裡去，今旦大翻生，在伊怎講也呣靜。
- Iòng-dŏng-diè uōng bŏng ĭ nâ sāi bō̤ lâng â dŭ ô-lī-kó̤, gĭng-dáng duâi huăng-chăng, căh-ĭ ciōng gōng iâ mâ̤ sâng.
Chiông gà̤-dēng cī guó uâ diē-sié „洋當池 (iòng-dŏng-diè)“, „霧裡去 (ô-lī-kó̤)“ cī lâng bĭh sṳ̀, sê Dâng Huò lŏ̤h să̤-iòng (鄭和落西洋) gì sèng-hâiu sùng gà̤-dēng giàng-sùng-gì Diòng-lŏ̤h-nè̤ng huák-mìng gì, nâ mò̤ ciŏng-muòng gì gāi-sék, mâ̤ báik Hók-ciŭ-uâ gì cêu nâ káng Háng-cê iâ â̤ hiēu ĭ gì é-sé̤ṳ. „翻生 (huăng-chăng)“ sê „mâ̤ ciáng-siòng“ gì é-sé̤ṳ, nâ sê ng-sāi Bàng-uâ-cê lì siā iā ṳ̀ng-ê tĕ̤k dâng hĕ̤k-ciā lī-gāi chó̤-nguô. Gó ô chiông „靜(sâng)“ ng-sê „ăng-cêng“ (安靜) gì é-sé̤ṳ, sê „ng-tiè, sák tiè“ gì é-sé̤ṳ, nâ káng Háng-cê sê chăi mâ̤ chók ciā é-sé̤ṳ gì.
Bàng-uâ-cê ùng-hók
Siŭ-gāiBàng-uâ-cê gì ùng-hók gĭ-buōng dŭ sê gâe̤ng cŭng-gáu ô găng-guó gì. 1908 nièng chók-bēng gì «SÉNG GĬNG SĬNG GÔ IÓK CIÒNG CṲ̆» sê Bàng-uâ-cê ùng-hók gì dâi-biēu. Cī buô ciòng-cṳ̄ ciŏng gōng buô «Séng-gĭng» sāi Hók-ciŭ buōng-dê-uâ huăng-ĭk chók lì, cê̤ṳ-iòng-gōng ô gì ê̤ṳng-sṳ̀(用詞) piĕng ùng-ngiòng-ùng(文言文), dáng-sê uòng-ciòng gì gá-sĭk chiĕu guó diē-sié gì cháuk-nguô.