Mà-hṳ̀ng
Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。
| ?Mà-hṳ̀ng | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||
| Mà-hṳ̀ng | ||||||||||||||
| bō̤-hô câung-huóng | ||||||||||||||
| Bìng-ngùi (EN) | ||||||||||||||
| sĕng-ŭk hŭng-lôi | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Hŏk-miàng | ||||||||||||||
| Ailuropoda melanoleuca (David, 1869) | ||||||||||||||
| ā-cṳ̄ng | ||||||||||||||
Mà-hṳ̀ng (貓熊) ék-buăng hô̤ lā̤ hṳ̀ng-mà (熊貓), iâ hô̤ lā̤ duâi-hṳ̀ng-mà (大熊貓) hĕ̤k-ciā duâi-mà-hṳ̀ng (大貓熊), sê siŏh cṳ̄ng iā-sĕng (野生) gì siăh-nĕng dông-ŭk. Ĭ gâe̤ng hṳ̀ng, mà siŏh-iông dŭ sê sṳ̆k siăh-nṳ̆k-mŭk (食肉目, Carnivora) gì. Chŭi-iòng-gōng iā sâ̤ kuŏ-hŏk-gă ciŏng ĭ buŏng gáu hṳ̀ng-kuŏ (熊科, Ursidae) â-dā̤ kó̤, gó ô nè̤ng giéng-gáe̤k ĭ ng-sê hṳ̀ng gì siŏh cṳ̄ng.
Miàng-cê
Siŭ-gāi1869 nièng, Huák-guók diòng-gáu-sê̤ṳ Armand David tàu huòi diŏh Dṳ̆ng-guók gì Sé̤ṳ-chiŏng huák-hiêng Mà-hṳ̀ng ī-hâiu, ciŏng ciā dông-ŭk gì hŏk-miàng hô̤ có̤ „Ursus melanoleucus“, é-sé̤ṳ sê „ŭ-sáik gâe̤ng băh-sáik gì hṳ̀ng“. Gáu-muōi-lāu Huák-guók guók-gă cê̤ṳ-iòng lĭk-sṳ̄ báuk-ŭk-guāng (法國國家自然歷史博物館) gì dông-ŭk-hŏk-gă Alphonse Milne-Edwards ngiēng-géu David dái diōng lì gì gáuk-gáuk ī-hâiu, giéng-gáe̤k cuòi sê siŏh cṳ̄ng gâe̤ng siēu-hṳ̀ng-mà iā chiông gì dông-ŭk, cêu kī hŏk-miàng hô̤ lā̤ „Ailuropoda melanoleuca“, é-sé̤ṳ sê „chiông siēu-hṳ̀ng-mà gì dông-ŭk“. Ciā miàng-cê gáu gĭng-dáng gó diŏh lā̤ sāi.
Nguôi-hìng
Siŭ-gāiMà-hṳ̀ng sĭng-tā̤ â̤ có̤ buòi-buòi-sék, tàu có̤ ièng-ièng-sék, muōi-muōi có̤ dōi-dōi-sék, sĭng-tā̤ gà̤-dēng ŭ gâe̤ng băh lâng cṳ̄ng ngàng-sáik buŏng iā chĭng-chṳ̄, sĭng-tā̤ gâe̤ng muōi-muōi sê băh gì sáik, ngê, mĕk-ciŭ, kă chiū gâe̤ng giĕng-tàu dŭ sê ŭ gì; bók-lō̤ ô gì sê cĕ̤ng-sáik, ô gì sê ŭ gì sáik.
Mà-hṳ̀ng gì sĭng-tā̤ ék-buăng ô 120 gáu 180 liè-mī hī māng gèng, muōi-muōi chă-bók-dŏ̤ 10 gáu 20 liè-mī hī māng dòng, sĭng-tā̤ dâi-kái ô 60 gáu 150 gŭng-gṳ̆ng hī māng dâe̤ng. Ék-buăng lì gōng hṳ̀ng-séng (雄性) gì â̤ bī chĭ-séng (雌性) gì duâi tàu nék-giāng.
Mà-hṳ̀ng buōng-dā̤ sê sĕng-uăk diŏh ŭ-ŭ-áng-áng gì dé̤ṳk-lìng diē-sié, gó-chṳ̄ mĕk-ciŭ mâ̤ hō̤ sāi, bók-guó ĭ diŏh màng-buŏ iâ gâe̤ng diŏh nĭk-dŏng gì sèng-âu siŏh-iông lùng-uăk.
Hŭng-buó
Siŭ-gāiMà-hṳ̀ng â̤ dé̤ṳng dóng siŏh cṳ̄ng dông-ŭk-gái gì uăk-huá-sĭk (活化石), ĭng-ôi ciā dông-ŭk gì iông-sék gâe̤ng gūi sĕk uâng nièng ī-sèng gì mò̤ sié-nó̤h kṳ̆-biék. Gô-dā̤ diŏh Dṳ̆ng-guók dĕ̤ng-buô, nàng-buô gáu Miēng-diêng dŭ ô, gáu hiêng-câi nâ sĕng-uăk diŏh Sé̤ṳ-chiŏng buô-hông dê-kṳ̆ lāu. Ĭ ciō-iéu diŏh hāi-băk 2000 gáu 3000 mī gì dé̤ṳk-lìng hĕ̤k-ciā cĕng-niŏh-lìng (針箬林) diē-sié.
Sĭk-guáng gâe̤ng sĕng-tái dê-ôi
Siŭ-gāiMà-hṳ̀ng é̤ṳ cê-gă diêu, muōi siŏh tàu gì mà-hṳ̀ng dŭ ô cê-gă uăk-dông gì dê-huŏng. Dù-kó̤ huák-cìng (發情) gì sì-gĭ, ĭ dŭ sê cê-gă diêu. Iā sâ̤ nè̤ng gó-nâ-háng hṳ̀ng-mà sê ciō-iéu siăh dé̤ṳk-niŏh gì siŏh cṳ̄ng dông-ŭk. Gì-sĭk mà-hṳ̀ng gâe̤ng gì-tă hṳ̀ng siŏh-iông sê căk-siăh dông-ŭk (雜食動物), hiêng-câi gì mà-hṳ̀ng diŏh siăh-nṳ̆k dông-ŭk hióng siăh-chāu dông-ŭk guó-dô gì sì-gĭ. Hṳ̀ng-mà â̤ niăh dé̤ṳk-chṳ̄ (竹鼠) cī siŏh lôi nâung-nâung-sék dông-ŭk, iâ â̤ siăh dông-ŭk gì sī-sĭ, ô gì sèng-âu gó â̤ kó̤ niăh tàu-săng lì siăh. Mà-hṳ̀ng gì â-hài gâe̤ng ngāi iā ô lĭk, gó-chṳ̄ dé̤ṳk hī māng ngâing gì nó̤h ĭ dŭ gâ â̤ dêng-dâe̤ng. Dáng-sê ĭ siēu-huá sĭk-ŭk chiĕng-mì (纖維) gâe̤ng iōng-hông (養分) gì nèng-lĭk mâ̤ hō̤, gó-chṳ̄ siŏh nĭk diŏh siăh 15 gáu 20 gŭng-gĭng gì dé̤ṳk īng-iōng ciáh ô gáu.
Mà-hṳ̀ng gì giāng sê huă-báu gâe̤ng chài-kēng (豺犬) gì ciō-iéu sĭk-ŭk.
Bō̤-hô hiêng-cáung
Siŭ-gāi1936 nièng 1 nguŏk, tàu ciáh duâi-mà-hṳ̀ng ké̤ṳk nè̤ng hâ gáu Mī-guók gì Gô-gĭng-săng kó̤ diēng-lāng, iā sâ̤ Mī-guók-nè̤ng giéng-gáe̤k ĭ iā ô-mê. Cī tàu mà-hṳ̀ng gáu-muōi-lāu ké̤ṳk hâ kó̤ Chicago, găk 1938 nièng diŏh hŭ-uái sī kó̤. Diŏh ĭ sī cĭ sèng, Brookfield Dông-ŭk-huòng kĕk 2500 mī-nguòng gì dái-gái mā̤ gáu siŏh tàu mà-hṳ̀ng. 1972 nièng Mī-guók cūng-tūng Richard Nixon huŏng-ông Dṳ̆ng-guók gì sèng-âu, Mò̤ Dĕk-dŭng ciŏng 2 tàu mà-hṳ̀ng sáe̤ng ké̤ṳk Mī-guók. Hī sèng-âu ché siŏh tàu mà-hṳ̀ng siŏh nièng bìng-gĭng diŏh kĕk 260 uâng mī-nguòng, nâ sê gái gă siŏh tàu mà-hṳ̀ng gì giāng, cêu diŏh chiĕu guó 300 uâng, cuòi bī gì-tă bìng-ngùi gì dông-ŭk gó lā̤ sāi cièng.
| Wikimedia Commons diē-sié ô gâe̤ng Mà-hṳ̀ng ô-găng-guó gì nô̤i-ṳ̀ng. |
| Wikispecies diē-sié ô gâe̤ng Mà-hṳ̀ng ô-găng-guó gì nô̤i-ṳ̀ng. |
