Lĕ̤k-sé Sê̤ṳ-giông

1989 nièng gì Lĕ̤k-sé Sê̤ṳ-giông (六四事件) gāng chĭng Lĕ̤k-sé, bô chĭng Báik-gāu Mìng-ông (八九民運), Báik-gāu Hŏk-ông (八九學運), Lĕ̤k-sé Hŭng-pŏ̤ (六四風波), Lĕ̤k-sé Tiĕng-ăng-muòng Sê̤ṳ-giông (六四天安門事件), sê 1989 nièng 4 nguŏk 15 hô̤ gáu 1989 nièng 6 nguŏk 4 hô̤ huák-sĕng diŏh Dṳ̆ng-huà Ìng-mìng Gê̤ṳng-huò-guók guók-nô̤i gì, iù gĕ̤ng-ìng, hŏk-sĕng, dĭ-sék hông-cṳ̄ dēng siâ-huôi ìng-sê̤ṳ cū-cék gì siŏh hiê-liĕk káung-ngiê sê-ŭi ông-dông. Chŭi-iòng kuók-huăk tūng-ék gì dông-gĭ, chăng-gă ông-dông gì gùng-cé̤ṳng dŭ sê huāng-dó̤i Dṳ̆ng-guók Gê̤ṳng-sāng-dōng gì gĭk-guòng tūng-dê gì, hĭ-uông céng-hū kăi-diēng mìng-cuō gāi-gáik. Káung-ngiê sê-ŭi ī Báe̤k-gĭng Tiĕng-ăng-muòng Guōng-diòng có̤ dṳ̆ng-sĭng, bók-guó Dṳ̆ng-guók Dâi-lṳ̆k gì-tă siàng-chê iâ ô huák-sĕng huò-bìng gì duâi-giĕ-muò gì ông-dông. Găk Báe̤k-gĭng, céng-hū diêu-dông gŭng-dôi lì dàng-ák, ô sêng sâ̤ báh-sáng gâe̤ng hŏk-sĕng sī-uòng hĕ̤k-chiā sêu-siŏng. Sī-uòng ìng-só gáuk-gă bó̤-dô̤ mâ̤ siŏh-iông, Dṳ̆ng-guók guăng-huŏng gōng 200-300, «Niū-iók Sì-bó̤» (The New York Times) bó̤-dô̤ 300-800, hŏk-ông gì ūi-uòng-huôi gâe̤ng È̤ng Sĕk-cê Huôi gū-gié sê 2,000-3,000.

Huák-sĕng làu-háik chāng-áng hâiu, céng-hū kăi-sṳ̄ găk cuòng-guók niĕh nè̤ng, dàng-ák ông-dông gì chăng-gă-ciā gâe̤ng ciĕ-tì-ciā, géng-cī nguôi-guók muòi-tā̤ dó̤i sê̤ṳ-giông có̤ bó̤-dô̤. Gê̤ṳng-sāng-dōng nô̤i-buô dùng-cìng hŏk-sĕng gì dōng-uòng iâ ké̤ṳk chĭng-sā̤, Cūng Cṳ̆-gé Diêu Ciē-iòng (趙紫陽) dēng nè̤ng ké̤ṳk nuōng-géng. Céng-hū gì dàng-ák hèng-ùi sêu gáu guók-cié ṳ̀-lâung gì kiēng-cáik.

Buôi-gīng

1978 nièng ī-hâiu, Dâing Siēu-bìng (鄧小平) kăi-sṳ̄ găk Dṳ̆ng-guók sĭk-siĕ siŏh hiê-liĕk gì gĭng-cá̤ gâe̤ng céng-dê gāi-báik, īng diē chê-diòng gĭng-cá̤, găk céng-dê tā̤-cié lā̤ iâ bī gô-dā̤ Mò̤ Dĕk-dŭng sì-dâi kăi-huóng nék-giāng.

Siŏh piĕ hŏk-sĕng gâe̤ng dĭ-sék hông-cṳ̄ nêng-ùi gāi-gáik tiàng-dô mò̤ gáu, puâng lā̤ gĭng-cá̤ gì kăi-huóng Dṳ̆ng-guók sṳ̆-iéu céng-dê gì mìng-cuō. Cī piĕ nè̤ng káng-giéng Sŭ-lièng liāng-dô̤ Mī-ká-ī Gŏ̤-ī-bă-gièu-hŭ (Mikhail Gorbachev) sū có̤ gì gāi-gáik, hĭ-uông Dṳ̆ng-guók iâ ô cūng-kuāng gì gāi-gáik.

Lĕ̤k-sé Sê̤ṳ-giông gì dô̤-huōi-siáng sê sèng Cūng Cṳ̆-gé Hù Iêu-băng (胡耀邦) gì siê-sié. Ĭng-ôi Hù Iêu-băng cĭ-sèng báik-cèng iĕu-giù gáing ká̤ gì gāi-gáik ché̤ṳk-céng cê̤ṳ-iù-huá, dáik-cô̤i Dâing Siēu-bìng dēng nè̤ng, cék-ôi ké̤ṳk láe̤k ·gó̤. 1989 nièng 1 nguŏk 16 hô̤, Hù ĭng-ôi sĭng-cáung-bâng guó-sié. 1897 nièng 4 nguŏk 15 hô̤, hŏk-sĕng ī gé-niêng Hù Iêu-băng gì miàng-ngiê giàng gáu gă̤-tàu, gé-niêng uăk-dông mâing-mâing iēng-biéng siàng iù-hèng sê-ŭi.

Káung-ngiê mŭk-biĕu

Kī-tàu gì sê-ŭi giĕ-muò mâ̤ duâi. Găk 4 nguŏk 16 hô̤ gâe̤ng 17 hô̤, sê-ŭi-ciā cuō-iéu sê gé-niêng Hù Iêu-băng, iĕu-giù céng-hū siŭ duōng dó̤i ĭ gì hūi-báung. 4 nguŏk 18 hô̤, siŏh uâng ciéh hŏk-sĕng sô̤i diŏh Tiĕng-ăng-muòng guōng-diòng, Ìng-mìng Dâi Huôi-dòng sèng-dāu. Hṳ̄ siŏh nĭk màng-buŏ, gūi chiĕng ciéh hŏk-sĕng cê̤ṳ diŏh Dṳ̆ng-nàng-hāi sèng-dāu, iĕu-giù giéng céng-hū liāng-dô̤-ìng, dáng-sê ké̤ṳk géng-chák dṳ̆k sáng.

4 nguŏk 21 hô̤ màng-buŏ, cêu sê Hù Iêu-băng cáung-lā̤ sèng siŏh nĭk, dâi-mō̤ 10 uâng ciéh hŏk-sĕng iù-hèng gáu Tiĕng0-ăng-muòng Guōng-diòng. 4 nguŏk 22 hô̤, hŏk-sĕng giù giéng Lī Bèng cūng-lī gì iĕu-giù ké̤ṳk gê̤ṳ-cuŏk. Dè̤ng siŏh gĕ̤ng, Să̤-ăng gâe̤ng Diòng-să iâ huák-sĕng káung-ngiê uăk-dông.

Iù 4 nguŏk 21 hô̤ gáu 23 hô̤, Báe̤k-gĭng gì dâi-hŏk-sĕng hô̤-diêu bâ-kuó. 4 nguŏk 26 hô̤, Gê̤ṳng-sāng-dōng gì guăng-huŏng bó̤-cāi «Ìng-mìng Nĭk-bó̤» tàu-hiĕk huák-biēu céng-lâung «Sé-nê-lĕ̤k Siâ-lâung» (四二六社論), ciŏng hŏk-sĕng gì káung-ngiê ông-dông dêng-séng có̤ "huāng gáik-mêng dông-luâng". Ciā céng̤-lâung gék-nô hŏk-sĕng, găk 4 nguŏk 27 hô̤ 5 uâng ciéh hŏk-sĕng cê̤ṳ diŏh Báe̤k-gĭng gă̤-dŏng, mò̤ sê̤ṳ céng-hū dàng-ák gì gīng-gó̤, káung-ngiê iĕu-giù céng-hū siŭ duōng «Sé-nê-lĕ̤k Siâ-lâung».

Găk Báe̤k-gĭng, lài-cê̤ṳ gŏ̤-dēng Hŏk-hâu gì hŏk-sĕng diŏh sĭng-săng dô̤-sṳ̆ lièng gì-tă dĭ-sék hông-cṳ̄ gì ciĕ-tì â-dā̤ sìng-lĭk Báe̤k-gĭng Gŏ̤-hâu Hŏk-sĕng Cê̤ṳ-dê Lièng-hăk-huôi (北京高校學生自治聯合會, gāng-chĭng Báe̤k-gŏ̤-lièng). Hŏk-sĕng nêng-ùi cê-gă sê ái-guók-ciā, sê 1919 nièng hù-giù kuŏ-hŏk gâe̤ng mìng-cuō gì Ngū-sé̤ṳ Ông-dông gì duòng-sìng-ciā. Téng có̤i kăi-sṳ̄ gì gé-niêng kăi-mìng liāng-dô̤-ìng Hù Iêu-băng, uăk-dông huák-diēng gáu huāng hū-bâi, iĕu-giù sĭng-ùng cê̤ṳ-iù, ī-gĭk giék-sók Dṳ̆ng-gê̤ṳng gì cuŏng-cié dŭk-cài.

Mò̤ nuâi òng, hŏk-ông iâ ngék-īng lāu cêng sâ̤ gĕ̤ng-ìng gâe̤ng chê-mìng gì ciĕ-tì. Hŏk-sĕng gâe̤ng dĭ-sék hông-cṳ̄ gì iĕu-giù sê hĭ-uông Dṳ̆ng-guók gă-sók céng-dê gāi-gáik, nâ gĕ̤ng-ìng sê nêng-ùi céng-hū gì gāi-gáik giàng kák huông kó̤. Bók-guó, lâng bèng nè̤ng gì gê̤ṳng-dùng mŭk-biĕu sê huāng hū-bâi.