Unix

Unix sê Ĭng-ùng "Uniplexed Information and Computing System" gì dōi-siā (có̤i cā pĭng có̤ Unics, guăng-huŏng sŏng-biĕu sê UNIX). Ĭ sê 1 cṳ̄ng diêng-nō̤ chŏ̤-cáuk hiê-tūng, diŏh 1960 gâe̤ng 1970 nièng-dô̤i iù AT&T gì uòng-gĕ̤ng găk Bé-lō̤ Sĭk-ngiêng-sék kăi-huák gì. Gĭng-dáng-nĭk gì Unix hiê-hūng ī-gĭng buŏng có̤ iā sâ̤ ciĕ-puái, iù AT&T gâe̤ng gì-tă sŏng-ngiĕk, hĭ-sŏng-ngiĕk cū-cék mì-hô.

Unix liĕk chók gì céng-tiàng dăng-dăng.

Ô cêng sâ̤ hŭk-ô-ké gâe̤ng gĕ̤ng-cáuk-câng dŭ sāi-ê̤ṳng Unix chŏ̤-cáuk hiê-tūng. Unix kuàng-gīng gâe̤ng káh-hô~hŭk-ô-ké muò-hèng sê Ĕng-tō̤-nă̤h huák-diēng gì gĭ-buōng nguòng-só.

Unix gâe̤ng C ngṳ̄-ngiòng dŭ sê AT&T kăi-huák bêng-chiā dŭ ké̤ṳk buŏng-sáng iè-căi gáu iā sâ̤ céng-hū gâe̤ng hŏk-iêng gĭ-gó gì diêng-nō̤. Gó-chṳ̄, Unix ké̤ṳk nè̤ng nêng-ùi sê 1 cṳ̄ng "kăi-huóng-sék hiê-tūng".

Unix gì siék-gié mŭk-biĕu sê 1 cṳ̄ng kō̤-iè-căi, dŏ̤-êng-ô, dŏ̤-ê̤ṳng-hô hiê-tūng. Ĭ ô â-dā̤ gūi cṳ̄ng dĕk-sáik:

1. Sāi sùng ùng-buōng (plain text) bō̤-còng só-gé̤ṳ;
2. Hŭng-gék gì ùng-giông hiê-tūng;
3. Ciŏng céng-tiàng cĭ-găng gì tŭng-séng (IPC) chṳ̄-lī có̤ ùng-giông;
4. Sāi-ê̤ṳng cêng sâ̤ â̤ ké̤ṳk guōng-diô (pipe) gì mêng-lêng-hòng gāi-sék-ké (command line interpreter) lièng-giék kī gì nâung tiàng-sê̤ṳ.

Gà̤-dēng gì dĕk-diēng iâ ké̤ṳk nè̤ng chĭng có̤ "Unix diék-hŏk" (Unix philosophy).

Găk Unix â-dā̤, "chŏ̤-cáuk hiê-tūng" cêu iù cêng sâ̤ cūng-kuāng gì nó̤h cū-siàng, cī piĕ nó̤h ké̤ṳk nô̤i-hŏk (kernel) ciō tiàng-sê̤ṳ kóng-cié. Nô̤i-hŏk tì-gṳ̆ng kī-dông hĕ̤k dìng-cī tiàng-sê̤ṳ gì hŭk-ô, chṳ̄-lī ùng-giông hiê-tūng gâe̤ng gì-tă ké̤ṳk duâi-buô-hông tiàng-sê̤ṳ gê̤ṳng-hiōng gì gŏ̤-gék êng-ô, ī-gĭk dék iéu gì, ăng-bà̤ dó̤i ngâing-giông gì huōng-ông bêng-chiā biê-miēng 2 bĭk tiàng-sê̤ṳ dè̤ng-sì huōng-ông dè̤ng-iông gì cṳ̆-nguòng hĕ̤k siék-bê sū sāng-sĕng gì siŏng-chṳ̆ng. Ôi lāu hiĕk-dièu cūng-kuāng gì huōng-ông, nô̤i-hŏk ô dĕk-sṳ̀ gì guòng-lê.